Appelboom (Malus domestica)

Appelbomen groeien opwaarts. Het zal 2 tot 5 jaar duren voor de eerste appels zullen komen, hoe groot je boom dan precies is hangt van de (wel of niet gunstige) omstandigheden van de boom. Je hebt bij een appel wel invloed op hoe groot de boom wordt door te snoeien. Appelbomen hebben rond blad, rood/roze bloesem, een ronde kroon en stompe knoppen. Appelbomen worden nog weleens verward met perenbomen, maar het verschil is wel degelijk te zien:

Appelbomen zijn in verschillende groepen te verdelen. Er zijn bomen met appels die je kunt eten maar er zijn ook appelbomen die enkel voor de sier zijn geteeld. De gecultiveerde appelboom rassen, die allemaal tot de familie van de appelbomen behoren, zijn in deze groepen te verdelen.

Een gecultiveerde soort is een plant die opgekweekt is door een kweker. Als er bijvoorbeeld vraag is naar een kleine appelboom met grote rode appels kruist de kweker een kleine appelboom en een appelboom met grote rode appels met elkaar. Deze appelboom is dan een gecultiveerde soort. Deze soort is vaak sterker dan de minder vaak gekruiste soorten.

De eigenschap die alle verschillende soorten appelbomen gemeen hebben is de bloesem die nooit helemaal helder wit is. De kleur van de bloesem kan per soort verschillen maar zit altijd tussen heel lichtroze en donkerrood in.

In Nederland komt er nog maar één soort van de wilde appel voor: de Malus sylvestris. Deze appel komt in kleine getalen in het wild voor in en om de gebieden van de Veluwe. De bloesem is wit-roze en er komen kleine gelige vruchten uit voort. Deze wilde appelboom wordt soms ook gekweekt en aangeboden maar de sierwaarde is niet heel groot. De wilde appelboom wordt wel gebruikt om gecultiveerde soorten op te enten. De wortels van deze wilde appel zijn sterker dan de gecultiveerde soorten, waardoor ze bijna altijd worden gebruikt als onderstam.

Een sierappel is een soort appelboom die alleen voor de sierwaarde is geteeld en gekruist. Er zijn verschillende sier appel rassen te benoemen met als groot verschil de kleur van de vruchten, deze kan tussen felrood tot oranje-geel zijn. De appeltjes zijn klein, ongeveer 2 tot 3 cm, maar hebben dezelfde eigenschappen als een grotere appel. Voor vogels, zoals merels, gaaien en kauwtjes, zijn deze appeltjes een echte delicatesse. Voor ons zijn de appeltjes alleen leuk voor het oog. De bloesem van deze sierappel is net zo mooi als die van de andere appelboomsoorten.

De appelboom met eetbare appels is een van de meest voorkomende soorten in Nederland. Er zijn over de hele wereld zo´n 7000 rassen en elke appel heeft zijn eigen smaak, structuur, vorm en kleur. Sommige soorten appelbomen zijn specifiek gemaakt voor de smaak en de kleur va de appel, maar soms ook voor de vorm van de appel.

De eetbare appel kunnen we nog een keer onderverdelen in twee soorten.

De moesappel is geteeld voor de smaak en de structuur van de appel. Meestal zijn dit soorten waarvan de vruchten wat groter en zuurder zijn dan die van de handappelbomen. Ze vallen tijdens het koken sneller uit elkaar dan handappels en zijn daardoor uitermate geschikt voor appelmoes.

Appelbomen met handappels zijn de bekendste appelboom rassen. Je vindt de appels van deze bomen in de supermarkt, maar het zijn ook de meest gebruikte appelbomen in de tuin als fruitboom. Binnen de handappels zijn er veel soorten en smaken, grofweg zou je kunnen zeggen dat er heel zoete tot zure rassen zijn.

Bij het kiezen van een appelboom kom je de termen hoogstam, halfstam en laagstam tegen. Eigenlijk geven deze benamingen al weg waar het hier om gaat, namelijk de hoogte van de stam. Een hoogstam appelboom kan wel 8 meter hoog worden, een kwartstam wordt ongeveer maximaal 4 meter hoog en een laagstam boom wordt slechts een meter of 2 hoog. Hoe kleiner de boom, hoe sneller de boom vruchten zal geven, bij een hoogstam boom kan dit wel 8 jaar duren. Kleinere bomen geven wel minder appels en de boom gaat minder lang mee. 

Om vruchten te kunnen maken moeten de bloemen van de appelboom bestoven worden. Bestuiving betekent dat insecten, zoals bijen, stuifmeel overbrengen van de ene bloem naar de andere. Bij zelfbestuivende appelbomen is het stuifmeel van de eigen bloemen goed om voor vruchten te zorgen. Voor niet-zelfbestuivende appelbomen heeft de appelboom een appelboom van een ander soort nodig voor de bestuiving, dit noem je kruisbestuiving. Als je maar één appelboom in je tuin wil, kies dan voor een zelfbestuivende soort! Als de bestuiving via een andere appelboom plaatsvindt (ook bij zelfbestuivers) krijg je vaak wel betere appels.

Om vruchten te kunnen vormen moet een appelboom eerst bloeien. De bloesem is meestal ergens tussen half april en half mei te bewonderen en de bloemetjes van de appelboom zijn roze of rood. Helaas verdwijnt de bloesem alweer na een week of 2, maar die 2 weken heb je dan wel een prachtige appelboom vol bloemetjes! Uitgebloeide bloemen vallen vanzelf van de boom en zullen (hopelijk) plaats maken voor appels.

Is er in de lente ineens (kans op) nachtvorst? Grote kans dat jouw appelboom dan nog vol in de bloesem staat en de vorst kan geopende fruitbloesems beschadigen. Dat betekent dat het aantal appels aanzienlijk zal afnemen en dat wil je natuurlijk niet. Een goede manier om de bloesem te beschermen is door deze nat te sproeien. Het ijslaagje beschermt de bloem, omdat er een klein beetje warmte vrijkomt als het water overgaat in ijs. Dit kan de bloesem redden en in appel boomgaarden gebruiken ze dezelfde techniek. Als je een klein appelboompje hebt, dan kan afdekken met een vliesdoek ook helpen.

Een appelboom staat het liefst in de zon, maar doet het ook op een plek met halfschaduw. Meer zon betekent wel meer bloemen en meer vruchten! Ook wil de appel graag op een beschutte plek staan, uit de wind. Met name in de winter, tijdens vorst, is de boom je hier heel dankbaar voor!

Ja, de appelboom in inheems in Nederland en goed bestand tegen de vorst in onze winters. Staat je appel in een pot? Een appelboom in een pot heeft wel wat bescherming nodig, omdat de wortels niet diep in de (relatief) warme grond reiken. Bescherm de pot tegen de kou met noppenfolie of een speciale winterhoes en plaats de pot tegen de gevel, waar het iets minder koud is. Haal hem niet naar binnen, dat is veel te warm!

Nee, de appelboom is niet groenblijvend. De appel verliest zijn bladeren in de herfst.

Appelbomen kun je het beste planten als de boom in rust is, in de winter tussen november en februari, zolang het niet vriest. Bij het planten van een appelboom is het goed om onderin het plantgat een laag potgrond te doen om hem een fijne start te geven. Het gat kun je net zo groot maken als de kluit van de boom of groot genoeg om de wortels wijd uit te spreiden. Geef hem na het planten een flinke plens water. Je kunt ook een steunpaal plaatsen, zo’n 20 cm vanaf de stam. Maak met een rubberband de stam aan de paal: niet te strak zodat de boom kan groeien, maar wel zo strak dat je boom er steun van heeft. Controleer regelmatig of de band niet te strak komt te staan als de boom gaat groeien.
Een appelboom heeft bestuiving nodig om vruchten te kunnen vormen en (de weinige) zelfbestuivers krijgen betere en meer vruchten als er een bestuiver in de buurt is! Is er nergens een (sier)appelboom in de buurt? Dan kan je overwegen om zelf 2 appelbomen te planten. Insecten zorgen voor de bestuiving, dus een insectenhotel of insectenlokkende planten kunnen helpen als je vind dat de oogst achterblijft.

Een appelboom heeft niet veel verzorging nodig. Als je een appelboom hebt geplant hoef je hem alleen nog maar te snoeien en te controleren op ziektes. Als je de boom in een pot hebt geplant moet je wel in de gaten houden of de grond niet uitdroogt. Wist je dat de manier waarop je een appelboom moet verzorgen bijna hetzelfde is als de verzorging van de perenboom? Dit is makkelijk als je er van beide soorten één of meerdere in de tuin hebt staan.

Als je jouw fruitboom het allerbeste wilt geven kun je in het voorjaar mest geven. De boom kan dan de voedingsstoffen opnemen voor een ‘boost’ richting de zomer. Verder is het snoeien van een appelboom de beste verzorging die je hem kan geven. Door te snoeien geef je hem ieder jaar voldoende lucht en kracht voor nieuwe vruchten. Iets anders om rekening mee te houden is tijdens de oogst. Trek een appel niet zomaar van de boom, want je kunt hiermee de vruchtzetel van de tak mee plukken. Als dat gebeurt, dan zal de boom daar de komende periode geen nieuwe appels kunnen maken. Breek de appel dus af bij het steeltje of gebruik een snoeischaar. Als de appels al goed rijp zijn kun je ze wel (voorzichtig) plukken. De beste manier om te zien of je appels rijp zijn is door een appel zachtjes te draaien. Laat het steeltje vanzelf los? Dan is hij rijp!

Een appelboom moet je snoeien om betere en meer vruchten te kunnen oogsten. De boom kan hij zijn energie richten op de bloesem en de vruchten in plaats van op de bladeren. Daarbij zijn appelbomen enorme groeiers: als je ze niet snoeit, dan worden het enorme bomen! Snoeien zorgt voor een mooie vorm en een luchtige boom, waardoor schimmels en ziektes minder kans krijgen en de boom onderin meer zon vanuit de kruin krijgt.

Een appelboom snoei je bij voorkeur 2 keer per jaar. Eénmaal in de winter, als de boom in ruststand is en de sapstromen nog niet op gang zijn gekomen. Dit is tussen december en februari. Snoei de boom niet bij nat of regenachtig weer, dat maakt de boom extra gevoelig voor ziektes én kies een moment dat een periode boven de 5 graden is. In de zomer snoei je de boom nog een keer, dit is tussen juni en augustus.

Voordat je een appelboom gaat snoeien moet je weten welke verschillende takken de boom aanmaakt. Een appelboom kent zogenoemd bloesemhout en waterlot. Bloesemhout kun je herkennen aan korte takjes met bloemknoppen aan het uiteinde. Naast bloemknoppen krijgt de boom ook bladknoppen. Bloemknoppen ontstaan als eerste, bladknoppen volgen een week of 2 erna. Bloemknoppen staan op de tak en bladknoppen liggen erop. De bloemknoppen wil je graag behouden, want daar komen de bloemen en de appels! Waterloten zijn net even anders van kleur. Ze zijn meestal rood/bruin met witte stipjes. Waterloten groeien enorm snel en staan vaak recht omhoog.

In de winter, als de boom in ruststand is, mag je oude grote takken terugsnoeien en dood hout en zieke takken moet je weghalen. Snoei daarnaast met name de naar binnen groeiende takken zodat de boom lucht krijgt en snoei ook een deel van de waterloten: de recht omhoog groeiende takken. Let bij de knippen op de knoppen: zorg ervoor dat je 1 of 2 knoppen aan de tak laat zitten en knip de tak boven een knop die naar buiten of naar onder wijst. Hier komt een nieuwe tak en deze staat dan direct de goede kant op.

In de zomer snoei je de appelboom om hem in vorm te houden. Dit noem je ook wel vormsnoei. Hierbij gaat het erom dat je een deel van de waterloten snoeit waardoor de energie van de boom niet in de bladeren gaat zitten maar naar de vruchten gaat. je verlost de boom van gekke uitschietende takken en hij krijgt zijn vorm terug. Daarnaast komt er meer licht via de kroon of de top van de boom, dit is goed voor de ontwikkeling van de appels. Snoei ook weer niet te veel: de boom heeft ook zijn bladeren nodig!

Het snoeien van takken kun je doen met een ‘normale snoeischaar’. Wil je wat dikkere takken snoeien dan raden wij een takkenschaar aan. Deze kan tot 4 cm dikke takken snoeien. Wil je echt rigoureus grote zijtakken/armen van een appelboom afhalen? Neem dan een scherpe takkenzaag. Voor ieder soort gereedschap geldt dat de scharen of bladen scherp moeten zijn. Een nette en schone snede zorgt voor minder ziektes en de appelboom kan er beter van herstellen.

Lees meer over het snoeien van de appelboom in onze blog: Appelboom snoeien.

Als je je appelboom wil verplaatsen kun je dit het beste doen als de boom in rust is, in de winter tussen december en februari. Verplaatsen zal altijd schade toebrengen aan je boom, dus denk hier goed over na. Hoe meer je beschadiging aan de boom en aan de wortels kunt voorkomen, hoe sneller de appelboom zal herstellen.

Een sterke boom heeft minder last van ziektes en plagen, dus zorg goed voor je appelboom om problemen te voorkomen! Hou wel in de gaten of je fruitboom misschien last begint te krijgen van beestjes of ziektes.

Een veelvoorkomende ziekte bij appelbomen is spinselmot. Dit is een kleine mot waarvan de rupsjes de meeste schade aan richten aan de boom. De beste oplossing is om de tak waar de rupsjes aan zitten af te knippen en weg te gooien. Er zijn ook verschillende bestrijdingsmiddelen te koop om van deze beetjes af te komen.

Naast spinselmot kan ook de luis een plaag vormen op je appelboom. Gelukkig zijn luizen makkelijk te bestrijden met een harde straal water, daarmee kun je de luis gewoon wegspoelen. Lees hier meer over het bestrijden van bladluis.

Appelschurft wordt veroorzaakt door een schimmel, de Venturia pirina. Het is geen fraaie ziekte, het toont zich op het blad van jouw appelboom. Er ontstaan donkere vlekken, die zich gaan uitbreiden en het blad gaat bobbelen. Het zijn een soort blaartjes die later openspringen. Dan komt er een korst. Je appelboom verzwakt door de schurft en je oogst kan er behoorlijk onder lijden. Veel vocht tijdens een natte periode veroorzaakt de schurft. De schimmel manifesteert zichzelf als de appelboom langere tijd vochtig is. Knip aangetaste delen direct weg en zorg tijdens de snoeibeurten er altijd voor dat de kroon van de boom luchtig blijft. Lucht en zon kan dan beter binnenin de boom komen en deze zal sneller drogen. Besmet blad moet je niet op de composthoop gooien, want de Venturia pirina overleeft de winter in deze bladeren. Het beste is om het blad te verbranden, mits je dit veilig kunt doen. Anders afvoeren via het restafval.

Een appelboom kan last krijgen van meeldauw. Lees in onze blog over echte en valse meeldauw hoe je dit kunt bestrijden.

Schimmel houdt van vocht en kan zich nestelen in je appelboom als deze niet luchtig genoeg is. Krijgt je appelboom last van schimmel, kijk dan of je bj de volgende snoeibeurt ervoor kunt zorgen dat de wind beter door de boom kan waaien.

Er kunnen verschillende oorzaken zijn als je appelboom geen appels geeft. Sowieso kan het 3 tot 4 jaar duren voor een appelboom appels geeft. Misschien is de boom ziek. Controleer op rare plekken en op beestjes. Groeit hij verder wel goed? Het kan ook zijn dat er geen bestuiving heeft plaatsgevonden. Heeft appelboom misschien kruisbestuiving nodig en staat er geen andere appelboom in de buurt? Sowieso zorgt een ander ras appelboom in de buurt voor een betere bestuiving, net zoals veel insecten in de tuin. (Tip: plaats een bijenhotel.) Controleer ook of je boom niet te veel in de wind staat, bloesem kan er namelijk afwaaien. Ook vorst is schadelijk voor bloesem en zonder bloemen krijg je geen appels. Verder kan het ook nog zijn dat je appelboom te veel mest heeft gehad. Veel mest zorgt wel voor veel groen, maar dit kan leiden tot minder appels.

Het eerste jaar dat je een appelboom hebt geplant zal hij nog niet veel groeien omdat hij nog moet wortelen. Slechte groei daarna kan komen door ziekten of ongedierte, maar ook slechte grond kan ervoor zorgen dat de appelboom slecht groeit. Je kunt wat mest geven in het voorjaar maar kijk ook of de grond niet te vaak te nat (plassen rond de boom) of te droog (scheuren in de grond) is.

Heb je je appelboom veel mest gegeven? Dit zorgt voor goede groei, maar vooral in takken aar boven en weinig zijtakken, terwijl de bloemen juist op de zijtakken groeien. Geef voortaan dus minder mest.

Oude appelbomen kunnen prachtig zijn, maar als hij te verwilderd is dan zal je hem willen verjongen en dat kan door te snoeien. Snoei een oude boom in februari volgens de wintersnoei. Als je rigoureus te werk gaat duurt het langer voor je boom herstelt, dus ga niet te snel in één keer. Is een boom al meer dan 30 jaar oud, dan heb je wel kans dat niet meer zal herstellen en kun je beter een nieuwe boom planten.

Lees meer over het snoeien van een verwilderde appelboom in onze blog: Appelboom snoeien.

Deel jouw appelboom met #intratuin en zie hem hier terug! Lees meer.