Esdoorn en Japanse esdoorn (Acer)

De esdoorn (Acer) is een geslacht van bladverliezende struiken en bomen en hoort bij de esdoornfamilie (Aceraceae), Acer wordt ook wel bij de zeepboomfamilie (Sapindaceae) ingedeeld. Er zijn ongeveer 120 soorten, zowel grote straatbomen als sierlijke heesters voor de tuin. Voor de tuin zijn er daarnaast nog honderden cultivars. Veel soorten komen voor in Europa en Noord-Amerika, er zijn ook soorten uit Zuidoost-Azië, China en Japan.

De groeiwijze van de esdoorn is als een boom of een struik. De Japanse esdoorn kan ook op stam groeien. De bolesdoorn is een bolboom, ook van de veldesdoorn (Acer campestre) is een bolboom verkrijgbaar. De groeisnelheid van de esdoorn hangt heel erg af van de soort. De hoge bomen, zoals de Noorse esdoorn, groeien erg snel. De Japanse esdoorn groeit juist heel langzaam, dat geldt zeker voor de kleine dwergvormen. De Japanse esdoorn is hierdoor ook heel geschikt voor Japanse bonsai kunst.

Er zijn zoveel verschillende soorten esdoorns dat er genoeg te kiezen is! Met eigen vormen, groeihoogtes en kleuren is de keus eindeloos. We hebben de meest populaire soorten voor je op een rij gezet.

De Acer capillipes is een bijzondere esdoorn met een bast die grijswitte strepen heeft, net als de huid van een slang. Hij heeft een oranjerode herfstkleur en kan tot 8 meter hoog worden.

De Acer griseum of papieresdoorn is een kleine boom met een krullende kastanjebruine bast. Het kleine blad is frisgroen en kleurt fel oranjerood in de herfst. De papieresdoorn kan een hoogte bereiken tot 10 meter.

De Acer japonicum is meestal een meerstammige struik met handvormig blad dat een fraaie rode herfstkleur krijgt. ‘Aureum’ heeft groengeel blad en bij ‘Aconitifolium’ is het blad mooi ingesneden. Hij groeit tot een hoogte van 8 meter.

De Acer palmatum ´Dissectum´) heeft frisgroene en fijn ingesneden bladeren en groeit breed uit. Hij krijgt een hoogte tot 150 cm en blijft dus lekker compact.

De gewone esdoorn of Acer pseudoplatanus  is een grote, snel groeiende inheemse boom. Deze soort kan heel oud worden en uiteindelijk wel 40 meter hoog.

De Canadese esdoorn is een middelgrote boom uit Noord-Oost Amerika krijgt vlammende oranjerode herfsttinten. De Acer rubrum groeit tot een hoogte van 15 meter.

De witte of zilveresdoorn is een snel groeiende grote boom met iets afhangende takken en een gele herfstkleur. Hij bereikt een hoogte tot 20 meter.

De Chinese Esdoorn is een kleine meerstammige boom met glanzend donkergroen blad, in het herfst kleurt het blad rood. De Acer tataricum ssp. ginnala wordt tot 10 meter hoog.

De Acer davidii  is een slangenhuidesdoorn met een gestreepte bast. Deze Chinese esdoorn heeft eivormig blad dat in de herfst schitterend rood verkleurt. Hoogte tot 12 meter.

De gewone Esdoorn (Acer pseudoplatanus) is giftig voor paarden. Deze bevat de stof hypoglycine A en er blijkt een verband te zijn tussen deze stof en de gevaarlijke spierziekte Atypische myopathie (AM) of weidemyopathie bij paarden. Let met name op met jonge zaailingen en gevallen blad in de buurt van je paard. Verder is de Esdoorn en de Japanse Esdoorn niet giftig voor mensen en andere dieren.

In het voorjaar verschijnen aan de esdoorn kleine bloemen, ze vallen niet zo op tussen de bladeren dus meestal wordt gezegd dat de esdoorn niet bloeit. Na de bloei rijpen de vruchten van de esdoorn, die esdoorn zaden zijn net helikoptertjes. Twee zaden zitten tegen elkaar aan met elk een eigen vleugeltje, zo´n gevleugelde nootvrucht heet ook wel samara. Als de helikoptertjes van de boom vallen, tollen ze rond in de wind en vliegen de zaden een heel eind weg. Zo verspreidt de esdoorn heel slim zijn zaden om voor nakomelingen te zorgen. De vruchtjes kun je in het midden splitsen. Maak ze maar eens open om op je neus te plakken, dat ken je vast nog van vroeger!

Esdoorns kunnen in de volle zon, in de halfschaduw en in de schaduw groeien. Het meest ideaal is halfschaduw, vooral voor de Japanse esdoorn (Acer palmatum) al doet deze het ook goed in de schaduw. Let wel op met zon, want felle zonnestralen kunnen het blad van de Japanse esdoorn verbranden. Hoe groter en donkerder het blad, des te beter kan de Japanse esdoorn tegen volle zon.
Een esdoorn kan goed tegen wind, maar de Japanse esdoorn staat wel het liefst op een wat beschutte plek.
Esdoorn groeien prima in gewone tuingrond. De Japanse esdoorn (Acer palmatum) en de slangenhuidesdoorns hebben wel wat meer wensen op hun lijstje staan, ze verlangen luchtige zure grond en niet al te droog. Verbeter zandgrond met bemeste tuinaarde, rhododendrongrond of bladaarde. Kleigrond en kalkhoudende grond is niet geschikt voor Japanse esdoorns.

Ja, de esdoorn is prima winterhard. Staat jouw esdoorn in een pot? Dan mag de aarde in de winter niet al te nat zijn want dan bevriest de kluit eerder. Als het heel hard gaat vriezen is een esdoorn in pot wel wat kwetsbaarder. Je kunt de pot inpakken met noppenfolie om de wortels te beschermen. Het jonge blad kan in het voorjaar een tik krijgen van late nachtvorst, maar meestal komt er gelukkig weer snel genoeg mooi fris blad aan je esdoorn.

Nee, de esdoorn is niet groenblijvend in de winter. De esdoorn is niet wintergroen, de bladeren vallen in de herfst van de struik of boom en de takken zijn dan kaal. In het voorjaar loopt de esdoorn weer uit.

Een esdoorn, welke je koopt in een kweekpot, kun je het hele jaar door planten. Stel het planten alleen even uit als het vriest en als de grond erg nat is. Graaf een ruim plantgat dat twee keer zo breed is als de kluit en net zo diep als de hoogte van de kluit. Verbeter de grond met bemeste tuinaarde of bladaarde. De bovenkant van de wortelkluit moet gelijk komen met het niveau van de grond. De plantafstand hangt af van de volwassen breedte van de esdoorn. Acer palmatum ‘Garnet’ bijvoorbeeld kan uiteindelijk 2,5 meter breed worden, dit is dan ook de plantafstand.

Vooral de Japanse esdoorn groeit graag in iets vochtige grond, geef deze esdoornsoort daarom in warme en droge perioden extra water. Te natte grond is echter slecht voor je Japanse esdoorn, hij houdt zeker niet van natte voeten.

Het eerste jaar na planten hoef je niet te mesten. Daarna geef je in het vroege voorjaar een klein beetje tuinmest. De esdoorn vindt het fijn als je elk voorjaar een laagje compost of bladaarde strooit.

Of een esdoorn gesnoeid moet worden hangt af van de soort. De Japanse esdoorn hoef je meestal niet te snoeien, omdat deze niet zo snel groeit. Uitdunnen kan wel. Een bolesdoorn kun je beter niet snoeien, esdoorn hagen moet je wel snoeien om de vorm te behouden.

Een esdoorn hoef je niet per sé te snoeien, maar om een fraai model te houden is het soms toch nodig de esdoorn wat terug te knippen. De Japanse esdoorn groeit langzaam, als je wilt kun je de struik wat uitdunnen, maar vaak ben je juist blij met een zo vol mogelijke boom. Bij de andere soorten is het vooral belangrijk om jonge bomen te begeleiden naar een mooie vorm. Een haag moet je wel jaarlijks snoeien om een strakke vorm te houden.

Je kunt een esdoorn 1 x per jaar wat uitdunnen. De esdoorn kun je het best in de zomer (juli/augustus) snoeien, in september kan het ook nog. Snoei een esdoorn niet aan het eind van de winter of in het voorjaar. Snoeiwonden gaan dan ´bloeden´ omdat de boom of struik in het voorjaar een sterke sapstroom heeft.

Een bolesdoorn kun je om de 3 á 5 jaar snoeien in de periode juli tot september.

Een esdoornhaag snoei je 2 x per jaar, in mei-juni en nog eens in september.

Bij een Japanse esdoorn snoei je alleen wat dunne takken weg. Zo houdt de struik zijn sierlijke groeiwijze! Knip altijd vlak boven een zijscheutje dat naar buiten wijst. Snoei liever geen dikke takken. Bij jonge esdoorn bomen kun je de onderste takken wegsnoeien (opkronen), zo komt de kroon van de esdoorn uiteindelijk hoger. Zorg bij esdoorn bomen dat de kroon mooi open blijft en takken elkaar niet kruisen.

Een bolesdoorn snoei je niet vaak, maar als je het doet, snoei dan de takken terug tot op 10-15 cm. Zie je takken die helemaal lichtbruin of zelfs bijna wit zijn? Deze takken zijn dood en kun je helemaal wegknippen. Kijk vooral goed naar de vorm van de bolesdoorn als je gaat snoeien!

Een esdoornhaag snoei je in een strakke vorm, die van onder wat breder is dan van boven.

Snoei een esdoorn met een scherpe snoeischaar. Dikkere takken snoei je met een snoeizaag. Een esdoornhaag snoei je met een heggenschaar.

Wil je een kleine esdoorn? Kies dan een Japanse esdoorn soort die laag blijft, zoals Acer palmatum ´Garnet´. Als je een esdoorn veel gaat snoeien om hem klein te houden wordt de struik er zeker niet mooier op. De soorten esdoorns die uitgroeien tot een grote boom kun je niet door snoeien klein houden.

Een esdoorn kun je verplaatsen of verplanten als de boom of struik nog niet zo lang geleden geplant is. De beste tijd hiervoor is februari/april als de takken nog kaal zijn. Steek de wortelkluit zo ruim mogelijk uit. Verbeter de grond op de nieuwe plek met bemeste tuinaarde of rhododendrongrond en zet de wortelkluit net zo diep als hij op zijn vorige plek stond. Stevig aandrukken. Blijf het eerste jaar water geven, zo krijgt de esdoorn een goede herstart. Is jouw esdoorn al meerdere jaren oud? Dan loop je wel een risico. Bij het verplanten beschadig je vaak te veel wortels, je esdoorn kan het verplanten mogelijk niet overleven.

De Japanse esdoorn is prachtig als bonsai, ook van de gewone esdoorn is een bonsai boompje te maken. Zo’n bonsai van een Japanse esdoorn kun je zelf maken van een jonge plant, een esdoorn bonsai is ook kant en klaar te koop. Bonsai is een kunst en je moet er veel geduld voor hebben. Een Bonsai boompje van de Japanse esdoorn is de moeite echter wel waard!

Een Japanse esdoorn kun je stekken, maar dit is niet heel makkelijk. Je kunt het wel proberen natuurlijk! Hoe stek je nu een Japanse esdoorn? Knip een stekje van de top van een tak, ongeveer 25 cm lang. Kies een jonge tak die vorig jaar gegroeid is. Verwijder het onderste bladeren, snij het takje met een scherp mesje schuin af en doop het in stekpoeder. Vul een potje met licht vochtige stekgrond en steek de Japanse esdoorn stek hier in. Dek af met een plastic zakje en geef af en toe een beetje water. Je kunt de Japanse esdoorn ook stekken op water. De beste tijd om stekken van je Japanse esdoorn te nemen is het voorjaar.

Makkelijker is het om de Japanse esdoorn te vermeerderen door afleggen. Hierbij buig je een soepele tak naar de grond. Maak op de plek waar de tak de grond raakt een klein sneetje, duw de tak in de grond en leg er een steen op. Zorg voor losse, licht vochtige grond en hopelijk gaan er bij het sneetje worteltjes groeien. Als er flink wat wortels gegroeid zijn, kun je de tak van de moederplant afknippen en verder opkweken. De beste tijd voor afleggen is de herfst of het vroege voorjaar.

De esdoorn kan last hebben van de verwelkingsziekte, dit komt door een schimmel in de grond (Verticillium). De takken verwelken hierdoor van boven naar beneden en soms sterven ze helemaal af. Je kunt de verwelkingziekte voorkomen door te zorgen voor zeer luchtige grond die nooit helemaal uitdroogt maar ook niet te nat is.

De bloedingsziekte kan optreden bij de esdoorn, er komt dan donker gekleurd sap uit de bast. Helaas is hier niet veel aan te doen. Iets anders is het bloeden van snoeiwonden. Door snoeien in het voorjaar kunnen de snoeiwonden gaan bloeden: het plantensap stroomt eruit. Snoei daarom nooit in het voorjaar of in de late winter, maar altijd in de zomer.

De esdoorn kan aangetast worden door een schimmel en roetschorsziekte krijgen. De schimmel kan in de schors komen via (snoei)wonden. Op de bast van de stam en de takken verschijnen bruine of zwarte schimmelplekken en de bast laat los. Helaas is hier niet veel tegen te doen.

Op de bladeren van de Japanse esdoorn kunnen witte vlekken voorkomen, ze worden veroorzaakt door een schimmel (meeldauw). Door jaarlijks een laag compost te strooien, verbeter je de groeiplaats van je Japanse esdoorn en is er minder kans op schimmelziekten. Haal geïnfecteerd blad voorzichtig weg en zorg voor een sterke plant zodat hij zelf kan herstellen. Lees hier alles over meeldauw bestrijden.

Op de takken van de Japanse esdoorn kunnen zwarte vlekken voorkomen. Dit komt door een schimmel. Meestal is de grond rond de wortels dan te nat. Zorg voor een betere afwatering zodat de grond droger wordt. Snoei de aangetaste takken weg en verwijder alle aangetaste takken en bladeren. Ontsmet je snoeischaar met alcohol, zo voorkom je dat de schimmel zich verspreidt, want die is erg besmettelijk.

Het blad van de Japanse esdoorn kan verschrompelen, dit komt door te veel zon. Door de felle zonnestralen kunnen de bladeren verbranden. Soms worden alleen de punten van het blad bruin. Verschrompeld blad in het voorjaar kan komen door vorst en koude wind. Bescherm de esdoorn tijdelijk door er vliesdoek overheen te leggen. Gelukkig is verschrompeld blad niet zo erg voor jouw esdoorn, er komen weer nieuwe blaadjes aan de takken.

In het voorjaar kan het voorkomen dat er luizen op de jonge blaadjes zitten. Meestal heeft de esdoorn niet zoveel last van de luizen. Je kunt de luizen met een stevige broes uit je tuinslang van het blad spoelen. Wil je meer weten over het bestrijden van deze lastige beestjes? Lees dan onze blog over het bestrijden van bladluis.

Deel jouw esdoorn met #intratuin en zie hem hier terug! Lees meer.